Zinvol nieuws

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. In deze editie: zelfstandig zorgprofessional Mike (55).

Twaalf ambachten, dertien ongelukken. Dat was – gechargeerd gezegd – een tijdlang het leven van Mike. Hij werd opgeleid als automonteur, maar legde ook vloeren en zat een tijdje op een taxi. Op een dag zei een vriend, die in de gehandicaptenzorg werkte: waarom kom je niet eens een dagje meelopen? ‘Ik wist amper hoe je zorg schreef,’ zegt Mike nu, met een grote grijns. ‘Maar ik dacht: waarom niet? Er ging een wereld voor me open. Als ik met de taxi bij die zorgorganisatie moest zijn, checkte ik of m’n deuren op slot waren. Ik dacht: wat zijn dat voor rare mensen? Maar het bleken heel mooie, bijzondere mensen te zijn.’

Geen werk, maar roeping

En zo kwam het dat de man die niet eens wist hoe je ‘zorg’ schreef, begin deze eeuw de gehandicaptenzorg in ging. Waar hij zijn taxideuren eerst nog sloot, stelde hij nu zijn hele hart open voor de cliënten. Sindsdien voelt het niet meer alsof hij aan het werk is. Het is een roeping, zegt Mike. ‘Iets betekenen voor een ander en dat met heel je hart doen, met zoveel vrijheid, dat is zoveel meer waard dan geld.’

Reuma van het schrijven

Mike zag de gehandicaptenzorg veranderen in ruim twintig jaar. Zo ziet hij dat het steeds meer om geld draait en minder om de kwaliteit van zorg. Dat er te veel gefocust wordt op dingen die fout gaan. ‘Als er een incident is geweest, krijg ik bijna reuma van het schrijven, zoveel moet je vermelden. Bij een rustige dienst schrijft iedereen op: geen bijzonderheden. Dat vind ik vreemd. Schrijf op wat er mooi was. Op welke goede dingen we kunnen voortborduren als begeleidingsteam. Dat is net zo belangrijk. Elk stapje vooruit is bijzonder. Daar staan we onvoldoende bij stil.’

Cliënt weg of team weg?

Wat ook veranderde: cliënten met verschillende beperkingen zitten nu vaak door elkaar. Dat maakt het leuk, maar ook uitdagend. ‘Medewerkers lopen hier tegenaan,’ constateert Mike. ‘Omdat ze niet hebben geleerd voor het omgaan met een bepaalde beperking. Dan krijg je al snel zo’n reactie van: die cliënt past hier niet. Ik vind het jammer dat meestal de cliënt weg moet en niet het team, terwijl het team juist de kennis mist. Het zal wel net zo zijn als in het voetbal: daar is het ook makkelijker om één trainer te ontslaan dan elf spelers.’

Laat mensen ervaren

Mike laat zich er niet door afleiden. Hij doet zijn eigen ding. Zijn stokpaardje? Je moet mensen dingen laten ervaren. Wie het ook is. Hij deed het met jongeren die niet meer thuis konden wonen. Tijdens empowermentprojecten liet hij hen in de bergen van Nepal letterlijk stappen zetten. ‘Ze ervaarden hoe ze hindernissen konden overwinnen. Die jongeren zijn mij en de andere collega’s nog steeds dankbaar. Maar wij hebben hen alleen dingen aangereikt. Zij hebben er zelf iets mee gedaan.’

Te veel angst

Ook cliënten moet je volgens Mike laten ervaren wat ze wél kunnen. ‘Lukt het niet? Prima, dan proberen we het morgen weer. Maar we blijven het proberen.’ Hetzelfde geldt voor medewerkers. ‘In de zorg is veel sprake van angst. Soms zitten er twee of drie begeleiders op één cliënt. Nou, dat is meer dan in de tbs-kliniek, waar ik ook heb gewerkt. De cliënten zijn geen delinquenten. Ze kunnen zich alleen wat moeilijk uiten. Dan moet je duidelijk zijn en betrouwbaar. Als iemand geen suiker mag, dan mag ie geen suiker. Totdat dit besproken is in een werkzorgoverleg waarbij ook een orthopedagoog aanwezig is. Als ik vroeger op een VIC Workhome zei: ‘Ik kom zo’, dan hingen ze gelijk in mijn shirt. Dat was te onduidelijk. Je moet dingen concreet benoemen. Zoals: ‘Ik kom als mijn koffie op is.’ Of: ‘Ik kom als de wijzer bij de zes staat.’ Dat is duidelijk. Als je medewerkers laat ervaren hoe je dat aanpakt, kunnen ze daar hun voordeel mee doen.’

Nog één ambitie

Maar, zo zegt Mike, medewerkers moeten elkaar ook niet te veel kopiëren. Anders prikken cliënten daar doorheen. ‘We vergeten wel eens dat wij niet alleen hén observeren, zij observeren óns ook de hele dag. Ze zien precies hoe je in je vel zit.’ De liefde van Mike voor het vak en de cliënten is groot. Hij zou het nog jaren willen doen, maar hij weet op zijn 55^ste ook dat de jaren gaan tellen. Bovendien heeft hij nog één ambitie: werken met mensen in de beginnende fase van dementie. Met pijn in zijn hart zal hij ooit de gehandicaptenzorg vaarwel zeggen. Maar hij weet nu al: ook wanneer hij met mensen met dementie werkt, zal het niet als werken voelen. Want zorgen voor een ander, dát is zijn roeping.

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. Dit keer is het de beurt aan zelfstandig zorgprofessional Rosalie van Dijke (26).  

Rosalie weet wat ze altijd zeggen: in de gehandicaptenzorg krijg je een spiegel voorgehouden. Ze dacht dat ze de afgelopen jaren alle mogelijke spiegels wel gezien had. Maar toen kwam ze via Zeno op een woning in Zwammerdam te werken, met cliënten met lvb+. En dat plusje, zegt Rosalie, is bij die cliënten “heel erg plus”. ‘Ze hebben interessante aandoeningen. Veel cliënten kampen met een hechtingsstoornis en trauma’s.’ Ze is even stil. Dan zegt ze: ‘Nou, in Zwammerdam hebben ze die spiegel opnieuw goed in m’n gezicht gedrukt hoor! Je bent daar om anderen te begeleiden, maar je leert ook heel veel over jezelf.’

‘Je laat me weer stikken!’

Rosalie geeft een voorbeeld van een cliënt. Een man met een Turkse achtergrond, die graag Turkse tv-kanalen wilde. Dat ging ze regelen, volgens een minutieus uitgestippeld stappenplan waarvan ze hem nauwkeurig op de hoogte hield. Niet alles zou in één keer lukken, had ze gezegd. En toen één dingetje een dag langer duurde dan besproken, reageerde de cliënt boos: “Zie je, je laat me weer stikken!” Rosalie schrok. ‘Mijn eerste gedachte was: hallo, ik kan hier niks aan doen! Ik doe alles voor je en dan reageer je zo? We hadden in twee maanden een goede band opgebouwd en door zoiets kleins leken we weer helemaal terug bij af.’

Hoor ik hier wel?

Met collega’s besprak Rosalie het incident. ‘Ik vroeg me na een tijdje echt af: hoor ik hier wel? Mijn collega’s vertelden dat iedereen op deze locatie het in het begin lastig heeft. De cliënten kunnen zaken soms zo draaien dat het lijkt alsof het jouw schuld is. Ik heb geleerd om me dat niet persoonlijk aan te trekken.’ Rosalie ging in gesprek met de cliënt. ‘Ik heb het positief gedraaid: twee van de drie dingen zijn wél gelukt. En dat derde komt ook goed. Alleen iets later. Na een paar keer uitleggen begreep hij dat wel.’

Kloppende ader

De gebeurtenis maakte de onderlinge band sterker. Rosalie en de cliënt hebben een vast afscheidsritueel, waarbij ze een specifiek gebaar maken met de vingers. Soms gaat de cliënt naar een andere begeleider. Terwijl hij weet dat Rosalie luistert, zegt hij: “Ik wil niet meer dat Rosalie mijn begeleider is.” Gierend van de lach wacht ie dan tot Rosalie ‘boos’ haar hoofd om de hoek steekt. Dan schiet ie in de lach en zwelt de ader in zijn voorhoofd helemaal op. ‘Rustig, straks klapt je ader nog!’, zegt Rosalie dan. ‘Dan gaat ie nog meer stuk,’ vertelt ze liefdevol.

Lekker direct

De Maassluisse mag dan de jongste van het team zijn, ze deinst nergens voor terug. En ze is soms lekker direct. Soms botst ze dan even met bepaalde cliënten. Dan denkt ze: ben ik niet te direct? Maar haar collega’s zeggen dat de cliënten met haar weglopen. Bovendien zijn cliënten gebaat bij duidelijkheid. ‘Ze weten wat ze aan me hebben,’ zegt Rosalie. ‘Maar ik ga na zo’n botsing ook wel het gesprek aan, hoor. Dan vraag ik of ze het lastig vonden dat ik hen begrensde of ergens op aansprak. Daar hebben we het dan over. Zo leren we elkaar beter begrijpen.’

Geduldiger

Inmiddels weet Rosalie: het kan niet altijd op haar tempo. ‘Ik moet soms even terugschakelen en dingen wat vaker uitleggen. Dat is niet erg. Je wordt er creatief van. Daarnaast ben je dus continu aan het reflecteren op je eigen doen en laten. Door de cliënten kijk ik inmiddels anders naar mezelf. Ik ben vooral een stuk geduldiger geworden. Dat helpt me ook in de rest van mijn leven.’ Zo ervaart Rosalie elke dag opnieuw: in de gehandicaptenzorg krijg je een spiegel voorgehouden.  En ze weet nu: dat stopt nooit.

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. In deze editie: zelfstandig zorgprofessional Bobby de Bruin (33).

Als je in Sliedrecht woont, kijk je niet op van mensen met een beperking. Je komt de cliënten van bijvoorbeeld zorgorganisatie ASVZ overal tegen. Op straat, in de supermarkt, bij de voetbalvereniging. Ze worden niet weggestopt, maar maken deel uit van de samenleving. De manier waarop je daarmee omgaat, is voor iedereen anders. Bobby de Bruin vond het nooit gek. Hij ontliep ze niet, zoals sommige dorpsgenoten. Sterker, hij zocht actief contact. In de kantine van vv Sliedrecht schoof hij wel eens aan bij het G-elftal. Hoe zij een simpel voetbalwedstrijdje op zaterdagochtend benaderden, vond Bobby geweldig. ‘Voor hen was elke wedstrijd een Champions League-finale. Ze namen het ontzettend serieus. Dat ik een praatje kwam maken, vonden ze leuk. Zelf kreeg ik er ook een goed gevoel van.’

Bord naar je hoofd
Het was dan niet zo gek dat Bobby enthousiast reageerde toen hij in de voetbalkantine werd benaderd voor een bijbaantje bij ASVZ. Hij kende de verhalen over de intensieve begeleiding. En ja, ook hij kreeg tijdens zijn eerste dienst een bord naar zijn hoofd. En ja, ook zijn shirt werd kapot gerukt. ‘Maar uiteindelijk kreeg ik die jongen toch ontspannen op bed. Dat gaf me toen zo’n goed en voldaan gevoel, dat ik dacht: ja, dit is iets voor mij.’

Douchetrauma
Na veertien jaar in de intensieve begeleiding – waarvan drie jaar in dienst bij Zeno en inmiddels ruim een jaar als zzp’er – is de rustige Bobby een vat vol verhalen. Van alles maakte hij mee. Zoals de situatie met een man die zijn bed niet uitkwam, zijn kamer onder de ontlasting smeerde en het personeel aanviel als hij moest douchen. Hij had in een psychiatrische kliniek een trauma opgelopen bij het douchen. Niet gek dus dat hij spanning had als hij moest gaan douchen. Soms viel hij ons aan, maar we bleven gewoon staan. We zetten hem terug op zijn douchestoel en hielden dat wekenlang vol. We praatten op hem in: we zijn hier niet om jou pijn te doen, maar alleen om jou te douchen. Inmiddels gaat het supergoed, is hij onderdeel van de groep en gaat hij mee boodschappen doen.’

Keuzestress bij de loempiakraam
Of neem die jongere cliënt, die zijn bed niet uitkwam en nooit in het dorpscentrum kwam. Dankzij de begeleiding vanuit Zeno ging hij stap voor stap vooruit. Inmiddels gaat hij mee naar het dorp, al gebeurt er wel eens wat. Zoals die keer dat de cliënt geen keuze kon maken bij de loempiakraam en Bobby de knoop voor hem doorhakte. Een pasteitje zou het worden. Het schouderklopje van de cliënt was wel erg stevig; daarna viel hij Bobby aan. Achter de loempiakraam moest hij hem fixeren, met hulp van zijn collega die toesnelde vanaf de viskraam. ‘Maar waar anderen direct terug zouden gaan naar de zorgorganisatie, hebben wij even later alsnog met z’n drieën geluncht op het terras. Zo behaalden we tóch een succes.’ Bobby en zijn Zeno collega’s gaan door, ook wanneer dat minder vanzelfsprekend is.

Geen worstelwedstrijd
Bobby zag regelmatig hoe het niet moet. Zoals bij die instelling waar vier begeleiders zich zichtbaar voorbereidden op een escalatie, wanneer een cliënt spanning opbouwde. ‘Ik wist echt niet wat ik zag,’ zegt Bobby. ‘Door zich zo nadrukkelijk voor te bereiden, vergrootten ze de spanning bij die cliënt alleen maar. En waarom moet je er met vier man opduiken? Dan gaat de cliënt ook voor vier man vechten. Mijn overtuiging is: hoe rustiger je blijft, hoe sneller je de cliënt rustig krijgt. Het is geen worstelwedstrijd waar een winnaar uit moet komen.’

Toekomstplannen
In de toekomst zou Bobby best zorgorganisaties en begeleiders willen adviseren over de aanpak die volgens hem het best werkt. Ook filosofeert hij wel eens over een eigen dagbestedingslocatie. ‘Dit werk is geweldig, maar ik kan me voorstellen dat er een moment komt dat het fysiek te zwaar wordt. Dan wil ik graag op een andere manier bij deze doelgroep betrokken blijven. Weet je wat het is? Deze mensen hebben er niet zelf voor gekozen om zo te zijn. Daarom verdienen ze de beste zorg. En vaak kunnen ze meer dan je denkt. Dat verbaast me elke keer weer. Ja, ook na veertien jaar. Als ik maar een kleine glimlach zie als we samen gras maaien of boodschappen doen, terwijl die cliënt een paar maanden daarvoor nog niet zijn bed uitkwam, dát is waarvoor ik het doe.’

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. Ditmaal is het de beurt aan zelfstandig zorgprofessional Guus van Wingerden (32).

Van de Machu Picchu tot de Galapagoseilanden en de Amazone. Guus van Wingerden reisde onlangs acht maanden met zijn vriendin door Zuid-Amerika. Hij genoot met volle teugen, maar de reis had voor hem ook een diepere betekenis. Guus wilde afstand nemen van de zorg, waarin hij al werkt vanaf zijn vijftiende. Hij was zijn passie voor het vak een beetje kwijt. ‘Ik moest even uitzoomen,’ zegt hij. ‘Nadenken: wie ben ik? Wat wil ik betekenen voor deze wereld? Als je afstand neemt, krijg je andere inzichten. Door die reis besefte ik: de zorg zit in mijn hart. Dit wil ik blijven doen.’

Backpack vol ideeën

Met een backpack vol nieuwe energie en frisse ideeën keerde Guus terug in Nederland. Ergens tussen de Zuid-Amerikaanse bergtoppen en regenwouden besloot hij een eigen dagbestedingsplek te gaan beginnen. En hij nam eens een andersoortige opdracht aan; als coördinator bij een asielzoekerscentrum waar Oekraïners met een beperking verblijven. ‘Deze mensen hebben ook zorg nodig,’ is de nuchtere redenatie van Guus, die zich makkelijk in anderen verplaatst. ‘Ik denk dan: hoe zou ik me voelen als ik ineens word weggedreven uit mijn eigen leefomgeving en in een vreemd land in een portakabin word gezet? Dan zou ik het wel fijn vinden als mensen me zouden helpen.’

Raakvlakken zoeken

Ja, zegt Guus, soms is dat zijn probleem; dat hij zich dingen te veel aantrekt. Dat hij werk gerelateerde zaken te persoonlijk maakt. Ook daarover dacht hij na tijdens zijn wereldreis. Nu kan hij dingen meer loslaten. Al blijven zijn voelsprieten de hele dag uitstaan. Het is kenmerkend voor zijn stijl van begeleiden. ‘Ik kan het goed kan vinden met alle lagen van de bevolking en zoek altijd naar raakvlakken met cliënten. Zie ik bij iemand een voetbalshirt of een poster van een muziekgroep op zijn kamer hangen, dan begin ik daar over. Ook al hou ik zelf niet van voetbal of van die muziekstijl. Als je oprechte interesse toont, stap je in op het niveau van de cliënt. Je komt in zijn belevingswereld. Van daaruit kun je de volgende stap zetten. Dat is voor mij de essentie van ons vak.’

In het diepe in de gymzaal

Voor Guus begon zijn leven als begeleider in de gehandicaptenzorg in een gymzaal van een zorginstelling. Zijn broer werkte daar, Guus moest oefenen voor een toelatingstest voor sportopleiding CIOS. ‘Mijn broer had een cliënt meegenomen,’ vertelt Guus. ‘Ik kende de verhalen over zijn werk en de cliënten, wist dat er wel eens iets gebeurde. Maar dat die cliënt me ineens zou aanvliegen, zag ik totaal niet aankomen. Ik moest me zien los te worstelen en samen met mijn broer die cliënt rustig zien te krijgen. Ik werd als het ware in het diepe gegooid, zonder dat ik wilde zwemmen. Maar toen ik eenmaal weer op de kant was, dacht ik: dit is best wel interessant. En: dit werk zou ik best kunnen doen. Toen ben ik bij die zorginstelling begonnen met een bijbaan.’

Werken in de zorg is betekenisvoller

Guus maakte het CIOS af, maar ging daarna vast aan het werk bij die zorginstelling. ‘De zorg heeft voor mij een veel diepere betekenis dan gymles geven aan een groep pubers of in de sportschool iemand uitleggen hoe een bepaald apparaat werkt. Als je een cliënt vooruit helpt in zijn dagelijkse leven en merkt dat hij oprecht blij wordt van jouw aanwezigheid… Dat is waarvoor ik het doe. De doelgroep maakt daarbij echt niet uit. Ik heb alle doelgroepen begeleid en voel me nergens te groot voor. Iedereen verdient de beste zorg. Ik ben er om die te geven. Wat er ook nodig is.’

Sensitiviteit

Inmiddels is Guus zeer ervaren in werken in de intensieve begeleiding, onder meer doordat hij jarenlang op VIC workhomes werkte. Hij maakte van alles mee, maar hoefde steeds minder fixaties toe te passen. ‘Op een gegeven moment zie je aan de ogen van een cliënt dat er iets aan zit te komen. Dan stap je alvast in vóórdat het fout gaat.’ Over voelsprieten gesproken. ‘Die sensitiviteit moet je hebben,’ vindt Guus. ‘En dat heeft vrijwel iedere begeleider bij Zeno. Daar worden we op geselecteerd. Niet voor niets is sensitiviteit een van de kernwaarden van Zeno. Dat voel ik ook als ik met andere Zeno-professionals werk. Dan is er meer rust op de groep, een gevoel van kameraadschap. We weten dat we op elkaar kunnen bouwen.’

Géén kantoorpikkie

Die voelsprieten komen ook van pas in de functies als teamcoach of teamleider, die Guus steeds vaker bekleedt. Of wanneer hij straks zijn eigen dagbestedingsorganisatie heeft opgezet. Toch zal hij het begeleiden van cliënten nooit helemaal loslaten. ‘Als ik merk dat ik dat begin te missen, neem ik weer een begeleidingsopdracht aan. Je moet toch die connectie blijven houden.’ Guus grijnst. ‘Anders word ik straks nog zo’n kantoorpikkie. Dat moeten we niet hebben.’

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. In deze editie komt zelfstandig zorgprofessional Abdelfattah Boutahiri (46) aan het woord.

Van receptie tot housekeeping. En van nachtportier tot financiële administratie. Jarenlang werkte Abdelfattah in verschillende functies in de hotelwereld. In dienst staan van een ander, daar draait het leven voor hem om. Hij vond het leuk, hoor, daar niet van. Maar het was wel zo dat je meer klachten kreeg dan bedankjes, zegt hij met een knipoog. ‘Mensen komen voor luxe, dus willen dan ook luxe.’

Het kan zinvoller

Dat het ook anders kan – leuker, zinvoller vooral – daarachter kwam Abdelfattah toen zijn broertje, al jarenlang actief in de zorg, hem vroeg om te helpen bij het opzetten van een stichting voor jongeren die tussen wal en schip vallen. Abdelfattah schreef eerst beleidsplannen en kwaliteitsstukken, maar kwam gaandeweg steeds meer in direct contact met cliënten. Dat begon met het invullen van aanvraagformulieren voor huur- of zorgtoeslag. Gaandeweg kreeg hij steeds meer aandacht voor de achterliggende oorzaak van hun problemen. Het pakte hem. Hij ging goed met de cliënten om. Hij voelde hun dankbaarheid en haalde er voldoening uit. En dus dacht hij: ‘Dít kan ik ook gaan doen. Dit geeft me meer voldoening dan de hotelwereld.’ Inmiddels werkt hij al zo’n tien jaar in de zorg.

Werken op gevoel

Abdelfattah haalde zijn zorgdiploma. Natuurlijk, dat was formeel nodig om zijn werk te mogen doen. Maar wat veel zwaarder telt, zegt hij, is mensenkennis. ‘Ik werk echt op gevoel, kijk naar de behoefte van een cliënt. Wat heeft hij nodig? Wat verwacht hij van mij? Hoe kunnen we samen iets bereiken? Ik ben continu situaties aan het analyseren en mensen aan het observeren. Ik vind het mooi om daar mee bezig te zijn.’

Rustgevend persoon

Abdelfattah zag in tien jaar al veel. Hij werkte met jongeren met hechtingsproblematiek, maar ook met cliënten met een ernstige meervoudige beperking, in jeugdgevangenissen en in open en gesloten ggz-instellingen. Van collega’s hoort hij dat hij een rustgevend persoon is. Dat hij rust brengt. Op een totale groep en bij individuele cliënten. Dat hij duidelijk is, consistent in zijn aanpak. En dat hij ongewenst gedrag kan begrenzen, niet bang is voor agressie en gewoon blijft staan. ‘Het klopt wat mijn collega’s zeggen,’ zegt de bescheiden Velserbroeker. ‘Dat zijn mijn kwaliteiten. Rust zit in mijn karakter. Andere dingen heb ik geleerd. Dat moet je ervaren in de praktijk. Ook duidelijkheid leer je door de jaren heen. Maar je moet daar wel voor openstaan. Ik wil elke dag iets nieuws leren.’

Persoonlijke benadering

Sinds driekwart jaar werkt Abdelfattah voor Zeno. Hij hoorde goede verhalen van een collega, bekeek de website en was na een gesprek om. ‘De zorgvisie, maar vooral ook de persoonlijke benadering van Zeno sprak me aan. Je bent hier geen nummer, de mensen van Zeno zijn echt geïnteresseerd in jou en bekijken welke opdracht bij je past. Daarnaast wordt er goed meegedacht. Zo was bij een van mijn opdrachten extra inzet vereist, maar zoveel uren extra kon ik niet werken. In nauw overleg met Zeno is besproken hoe we dit konden oplossen, waarbij we zowel de situatie van de cliënt als de opdrachtgever in ogenschouw namen. Die betrokkenheid is bij lang niet elk bemiddelingsbureau vanzelfsprekend. En ik kan dat zeggen, want ik heb voldoende vergelijkingsmateriaal.’

Niet snel terug naar het hotel

Of Abdelfattah zijn hart heeft verloren aan de zorg? Zeker, zegt hij zonder twijfel. ‘Wat ik al zei: ik sta graag in dienst van een ander. De combinatie tussen het coördineren van processen en de kwaliteit binnen teams én de directe zorg voor cliënten vind ik mooi.’ Of hij ooit weer de hotellerie in gaat? Zeg nooit nooit, zegt Abdelfattah. Zijn grijns verraadt dat hij de zorg niet snel vaarwel zal zeggen.

Het is een trend die gaande is in onze branche: zzp’ers in de gehandicaptenzorg met alle stigma’s die erbij horen vandaag de dag.

Onlangs schoof directeur Harry van Buren aan bij een podcast van Klik – Kenniscentrum Verstandelijk Gehandicaptenzorg – met als thema omgaan met zpp’ers in de gehandicaptenzorg. Samen met host Lot de Swart, Meerie Mulder, Eponine Calmes-Steevensz en Erwin Pijffers een mooie en open discussie over dit thema.

Beluister de podcast via Podbean of Spotify.

Veel luisterplezier!

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. In deze editie: Rowan van Gelderen (40). Hij is zelf een zelfstandig zorgprofessional, maar heeft ook in zijn rol als zorgmanager met zzp’ers te maken.

Rowan vond het spannend. Natúúrlijk vond hij het spannend. Al jaren zag hij om zich heen begeleiders en verpleegkundigen als zelfstandige verder gaan. Maar zorgmanagers die de uitdaging als zzp’er aangingen, daarvan kende hij er niet veel. Hij wist dat hij een goede manager was; hij had drie jaar een leidinggevende functie bij een ggz-instelling. En hij was ervaren; als beroepsmilitair bij de Koninklijke Landmacht en als penitentiair inrichtingswerker had hij genoeg gezien. Al was zijn tijd als medewerker in de verslavingspsychiatrie misschien nog wel heftiger. Maar zaten zorgorganisaties wel op hem te wachten? Wat als het niet lukte? Hij had kinderen. En een koophuis.

Exclusiviteitsclausules

Toch waagde Rowan in september 2021 de stap. De drang om in verschillende keukens te kijken, meer regie te hebben over zijn eigen werkzaamheden, won het van de twijfel. En wat denk je? Ging zijn eerste opdracht plotseling niet door. In ‘lichte paniek’ – zijn eigen woorden – meldde hij zich aan bij misschien wel zeven verschillende bemiddelingsbureaus. Want hoe kom je anders aan opdrachten? Nou, dat was niet per se een feest. Het ene bureau was totaal niet transparant. Uiteraard snapte Rowan dat het bureau aan hem ging verdienen. Hoeveel precies, wilde hij weten. Dat werd niet prijsgegeven. Een ander bureau werkte met exclusiviteitsclausules. Geen match met zijn idee van ondernemerschap.

Gedreven door de kwaliteit van zorg

Waar ben ik in beland, dacht Rowan. Maar gelukkig waren er ook andere bureaus. Serieuze partijen. Je moet Zeno eens bellen, had een vriend gezegd. Dat zijn leuke gasten. Dus dat deed Rowan. Hij had meteen een klik met directeur en zorgconsulent Lucas van Wingerden. Al snel bleek dat ze beiden gedreven worden door hetzelfde: kwaliteit van zorg leveren. Zeno wil passie, persoonlijke aandacht en deskundigheid vanzelfsprekend maken in de zorg. Dat wil Rowan ook. Het gesprek binnen zorgorganisaties gaat te vaak over geld en te weinig over de kwaliteit van zorg, vindt hij.

Vechten tegen stigma’s

En dus ging Rowan aan de slag. ‘Oh,’ zeiden de begeleiders bij een van zijn eerste opdrachten, ‘dus jij bent zzp’er. Aha.’ Dat was lekker beginnen, met een 2-0 achterstand. Natuurlijk kende Rowan de stigma’s. En, het is jammer dat hij het moet zeggen, maar ze zijn in sommige gevallen ook waar. Ook als zorgmanager ziet hij veel zzp’ers die niet vanwege hun zorghart dit werk doen, maar omdat het financieel aantrekkelijk is. En hij heeft er mee te dealen, want de gaten in het rooster moeten worden opgevuld.

Tijd voor landelijk beleid

Bij een opdrachtgever werd wel eens gezegd: we zien precies waar de zzp’ers werken. Let maar op de auto’s. Het zijn de auto’s van de zzp’ers die 60, 70 uur per week maken, dubbele diensten op een dag draaien. Vaak zonder arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) of pensioenopbouw, soms zelfs zonder diploma. Er is veel te weinig controle op, vindt Rowan. Hij pleit voor landelijk beleid. Voor een verplichte AOV en een verplicht pensioen. En zonder diploma moet je dit werk al helemaal niet kunnen doen. Het gaat ten koste van de kwaliteit van zorg. Ten koste van de cliënten. En ten koste van de goede zzp’ers. Zij lijden onder de kwaden.

De meerwaarde van zzp’ers

Maar laten we vooral niet vergeten, zegt Rowan, dat er ook heel veel goede zzp’ers zijn in de zorg. Echte professionals, met een specifieke expertise, die weten hoe je intensieve zorg levert. Ze zijn zelfs in de meerderheid. Als zorgmanager schakelt hij ze maar al te graag in. Hij ziet de meerwaarde. Je kunt tijdelijk de kennis en expertise in huis halen die je op dat moment zelf niet voorhanden hebt. Dat kan voor kwaliteitsverbetering zorgen op een woonlocatie of bij een zorgvraagstuk. Zie het als investering, zegt hij. Als je ervaren zzp’ers van hetzelfde zorgbureau inhuurt met een specifieke opdracht, dan kunnen de vaste begeleiders daar van leren en nieuwe medewerkers komen in een gezond werkklimaat terecht. Dat is effectiever dan een cursus of opleiding, waarvoor medewerkers vrije dagen moeten nemen. Gewoon lekker learning on the job, zegt Rowan. Langzaam bouw je de inzet van zzp’ers af, tot je vaste team op het gewenste niveau is. Dit is exact hoe Zeno graag samenwerkt met haar opdrachtgevers en dit werkt uiteindelijk veel efficiënter.

Zorghart maakt een sprongetje

En Rowan zelf? Zichzelf verdedigen voor het zelfstandig ondernemerschap doet hij niet meer. Hij laat met woorden, en vooral met daden, zien dat hij er niet is om snel geld te verdienen, maar om te ondersteunen waar dat nodig is. Door persoonlijke aandacht te hebben voor medewerkers, de menselijke maat terug te brengen. Een half uurtje eerder weg, omdat je boodschappen moet halen voor je zieke moeder? Tuurlijk, ga! En ja, natuurlijk geniet hij ervan als het verzuim naar beneden gaat, als de bedrijfsvoering op orde is en als de kwaliteit van zorg omhoog gaat. Maar weet je wat Rowan stiekem het allermooist vindt? Als hij alle randvoorwaarden zó goed voor elkaar heeft, dat medewerkers kunnen genieten van het contact met cliënten. Dát is waar Rowan het voor doet. Als hij dat ziet, maakt zijn zorghart een sprongetje. Het is een gevoel dat hij elke zzp’er in de zorg gunt.

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. Ditmaal: zelfstandig zorgprofessional Regilio Jacobs (35).

Noem het egoïstisch, noem het gefocust. Of beide. Hoe dan ook; Regilio Jacobs was lange tijd alleen maar bezig om het maximale te halen uit zijn carrière als profvoetballer. Vanaf zijn achtste speelde hij in de jeugdopleiding van TOP OSS, dat uitkomt in de Eerste Divisie. De verdediger haalde het eerste en kwam in vier seizoenen tot 86 wedstrijden. Maar toen raakte hij geblesseerd. En werd zijn contract niet verlengd. Weg was zijn droom als profvoetballer. Hij viel in een zwart gat. Werkte twee jaar in een magazijn. Maar ja, dat was hét natuurlijk niet.

Voetballen met gehandicapten

En toen kwam die vraag van zijn schoonmoeder, die in de gehandicaptenzorg werkte. ‘Is dat ook niet iets voor jou?’ De gedachten van Regilio gingen terug naar die keren dat ze bij TOP Oss gehandicapte voetballertjes verwelkomden op de training. En naar de landelijke G-voetbaldag in Barendrecht, waar hij als begeleider aanwezig was. Waar veel van zijn collega’s niet wisten hoe ze met de kinderen moesten omgaan, daar bloeide Regilio juist op. En dus dacht hij: ja, mijn schoonmoeder heeft gelijk. Ik ga gewoon de zorg in.

Uitweg uit het zwarte gat

Het bleek de uitweg uit het zwarte gat. Ondanks, of misschien juist dankzij, het feit dat Regilio niet de makkelijkste weg koos. Hij ging werken met jongeren met een licht verstandelijke beperking en hechtingsproblematiek. Straatjongetjes uit Breda, die zich graag wilden meten aan de dealertjes op de hoek van de straat. Het soort jongeren dat door vrijwel iedereen wordt afgestoten. Maar Regilio vond het interessant. ‘Ik wilde de uitdaging wel aangaan. Je moet cliënten minimaal een jaar geven, hoorde ik altijd. Maar binnen een half jaar zaten ze bij me op schoot.’

Blijven hangen

Nog steeds heeft hij contact met cliënten van elke woongroep waar hij werkte. ‘Ze sturen mij een appje als ze iets hebben bereikt,’ vertelt Regilio. ‘Een diploma, een baan. Pas geleden is er zelfs iemand vader geworden. Eens in de zoveel tijd ga ik bij die cliënten langs. Ik vind het mooi om die contacten te onderhouden. Die jongens zien honderden mensen voorbijkomen in hun leven. Daarvan blijven er maar weinig hangen. Als jij dan wel blijft hangen, heb je iets goed gedaan.’

Hele gesprekken in gebarentaal

Regilio is sinds drieënhalf jaar zelfstandig zorgprofessional, vrijwel uitsluitend voor Zeno. Dat hij van een uitdaging houdt, blijkt uit zijn huidige opdracht. Bij Kentalis werkt hij op een woongroep met dove cliënten, onder meer als persoonlijk begeleider van een jongen die als onhandelbaar werd bestempeld. ‘Wij hebben de bestaande, systematische werkwijze losgelaten en zijn meer gaan kijken wat híj nodig had. Alles met communicatie. Daarom heb ik speciaal voor die cliënt gebarentaal geleerd. We voeren hele gesprekken in gebarentaal. Dat had ik twee jaar geleden nooit gedacht.’

Gezonde geest in gezond lichaam

Regilio oogt scherp en klinkt fris. Vitaal. Energiek. Het heeft alles te maken met zijn levensstijl. Hij is veel bezig met voeding en fitness. ‘Dat helpt om me goed in mijn vel te laten zitten,’ zegt hij. ‘In mijn werk heb ik niet de makkelijkste cliënten. Daarvoor moet je fysiek in goede conditie zijn, maar ook mentaal. Door te sporten en met voeding bezig te zijn, kan ik meer verdragen en heb ik meer geduld. Daardoor kan ik beter mijn werk doen.’

Backstage met de dj’s

Tot twee jaar geleden runde Regilio ook nog een evenementenbureau. Hij organiseerde onder meer verschillende dancefestivals. ‘Eigenlijk heb ik twee kanten zegt hij: het feestbeest Regilio en de zorgzame Regilio.’ Soms waren dat gescheiden werelden, maar soms smolten die twee werelden prachtig samen. ‘Samen met mijn compagnon, die teamleider was in de zorg, nam ik regelmatig cliënten mee naar dancefestivals. Ze hielpen met opbouwen en gingen backstage op de foto met de artiesten als DJ Biggy, Boef en Gio. Die cliënten hadden een werelddag, daar praten ze nog steeds over. Ik vind dat zij zoveel mogelijk moeten zien van de “echte” wereld. Niet denken: dan raken ze overprikkeld. Nee, kijk juist naar de kansen die de connectie met de maatschappij kan bieden!’

Zeno-mensen pik je er zo uit

Kansen ziet Regilio overal. Ondernemend als hij is, heeft hij al weer nieuwe plannen. ‘Ik wil graag een eigen woongroep opzetten. Kleinschalig, volgens mijn eigen visie. Misschien wel met andere zzp’ers of in samenwerking met Zeno. Tijdens opdrachten haal ik de mensen van Zeno er zo uit. Ze doen, praten en denken precies hetzelfde als ik. Met díe mensen wil ik samenwerken.’

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. In deze editie komt zelfstandig zorgprofessional Marius (36) aan het woord.

Ja, de dagen zijn lang. En soms intensief. Van acht uur ’s ochtends tot kwart over zes ’s avonds begeleidt Marius via Zeno aan Huis een 24-jarige autistische jongen met hechtingsproblematiek (ontwikkelingsniveau: 18 maanden) in zijn thuissituatie. Maar eigenlijk altijd rijdt hij met een goed gevoel weer naar huis. Hij ziet de stappen die gemaakt worden. Steeds vaker gaan ze naar buiten om iets leuks te doen. De wandelingetjes duren steeds iets langer. Waar ze anderhalf jaar geleden één keer per dag aan tafel zaten om een activiteit te doen, is dat nu misschien wel twaalf keer per dag.

Alleen thuis met cliënt

Natuurlijk was het spannend, zegt Marius. Bij Ipse de Bruggen had hij als persoonlijk begeleider te maken gehad met heftige cases. Maar wel altijd op een groep. Nu begeleidde hij voor het eerst een cliënt thuis, terwijl de ouders op hun werk waren. ‘Als er dan iets gebeurt, moet je het echt zelf oplossen. En die jongen is 1 meter 90 en vrij sterk…’ zegt Marius. Gelukkig komt angst niet in zijn woordenboek voor. ‘Als je angst uitstraalt, merkt een cliënt dat. Dan krijg je een lastige dag.’

Niet gaan zitten bellen op de bank

Maar cliënten merken meer dan alleen angst. Marius: ‘Als ik eens een keertje wat slechter heb geslapen, ben ik soms wat onrustiger en wat minder geconcentreerd. Dat merk ik dan direct aan de cliënt. Dan verloopt zo’n dag veel minder ontspannen.’ Andersom werkt het precies hetzelfde. ‘Van nature heb ik een vrij rustige uitstraling. Ik toon discipline naar de cliënt toe en ben echt met hem bezig. Stel dat ik op momenten dat hij iets voor zichzelf doet, ga zitten bellen op de bank, dan wordt hij daar onrustig van. Dan voelt hij zich onbegrepen, dan mist hij mijn aandacht. Dat doe ik dan ook niet. Sowieso doe ik dat soort dingen nooit tijdens het werk.’

Waardering van cliënt en ouders

Marius begeleidt deze jongen samen met vier andere collega’s van Zeno. Allemaal werken ze een doordeweekse dag, in het weekend wisselen ze diensten af. ‘Hierin komt voor mij alles samen wat de zorg zo mooi maakt. Ik kan mezelf hier helemaal in laten zien. Je bouwt een band op met een cliënt en je merkt dat hij rustig wordt van jouw aanwezigheid. Daarnaast hebben we als team heel nauw contact met de ouders, die er bewust voor kiezen om hun kind thuis te houden en niet in een instelling te plaatsen. Die band is inmiddels zo hecht, dat ik soms een uur in de auto zit als ze buiten mijn dienst om mijn hulp nodig hebben. Samen komen we steeds verder. Als er eens een dagje geen begeleiding is omdat iemand ziek is, kunnen hij en zijn ouders zich steeds beter zelf redden. Daarvoor krijgen wij als begeleiders heel veel waardering. Dat maakt ons werk mooi en waardevol.’

Geen snelle lastminute dienstjes

Marius is blij met zijn stap naar zelfstandig zorgprofessional. ‘Ik merkte dat ik een beetje begon vast te roesten. Toen kwam ik een andere zzp’er tegen, die over Zeno vertelde. Hij was erg positief. Na een gesprek met directeur Lucas van Wingerden was ik om. Je merkt in alles dat de leiding van Zeno praktijkervaring heeft. Daardoor weten ze precies wat voor soort opdrachten bij iemand passen. Heel anders dan bij een ander bemiddelingsbureau waar ik me had ingeschreven. Daar kwam je terecht in een pool en moest je – vaak lastminute – op dienstjes reageren. Dat is niet mijn ding.’

De zin van het zorgen

Liever werkt Marius langer aan cases. Naast de case voor Zeno aan Huis werkt hij via Zeno al langere tijd bij een christelijke instelling. Daarnaast deed hij door heel Nederland opdrachten met diverse doelgroepen. Van ouderen tot jongeren en van mensen met een lichte tot ernstige verstandelijke beperking. ‘Ik geniet van die afwisseling en heb geen voorkeur voor een bepaalde doelgroep,’ zegt Marius. ‘Ik weet wel dat ik de meeste voldoening haal uit 1-op-1-begeleiding. Dan kun je echt met je volledige aandacht aan iemands toekomst werken. Ja, daar moet je soms geduld voor hebben. Maar als je dan uiteindelijk ergens doorheen breekt, dan komt de cliënt er vrijwel altijd sterker uit. Zelf leer je van die cases meer dan wanneer je telkens op andere plekken diensten draait. In die ontwikkeling, zowel voor de cliënt als mezelf, zit voor mij een belangrijk deel van de zin van het zorgen.’

In de rubriek Zeno Zinmakers vertellen onze professionals over hun zin om te zorgen. Ditmaal: zelfstandig zorgprofessional Jaouad Bounou (32).  

Jaouad Bounou was een jaar of achttien, negentien toen zijn wereld ineens op zijn kop stond. Hij kwam tot het inzicht – ‘Vrij laat,’ zegt hij met een knipoog, ‘maar zelfreflectie is lastig op die leeftijd’ – dat een carrière als profvoetballer er niet in zat. En dat hij dus echt serieus moest gaan nadenken over een vervolgopleiding. Maar erger nog: vrijwel tegelijkertijd met dat inzicht bleek hij de ziekte van Crohn te hebben, een chronische ontstekingsziekte van de darm.

Geen klik met hulpverleners

Het had flinke impact op zijn leven. Twee jaar lang kwakkelde de Amsterdammer. Fysiek, maar ook mentaal. Hij zag artsen, hulpverleners en psychologen. ‘Maar weet je wat het is?’, zegt Jaouad, ‘niemand van die hulpverleners raakte me écht. Ik voelde altijd afstand. Pas later besefte ik waar dat precies aan lag. Het contact was te formeel, te veel volgens het boekje. Niemand sloot echt aan bij mijn belevingswereld, bij wat mij als jongere – in de bloei van mijn leven – was overkomen. Dat ik minder energie had om vrienden te zien, te sporten, uit te gaan, en wat dat met mij deed.’

Goed doen vanuit geloof

Toen Jaouad dat inzicht kreeg, was hij al begonnen om zélf hulpverlener te worden. Een patiënt in een van de vele wachtkamers had eens tegen hem gezegd: als ik je zo hoor, dan is hulpverlening misschien iets voor jou. Dat triggerde Jaouad. Vanuit zijn geloof, de islam, wil hij sowieso goed doen voor andere mensen. Dat is zijn hogere doel in het leven. Zijn zingeving. En hoe kun je daar beter invulling ingeven dan via de zorg? En dus deed hij de mbo-opleiding sociaal-cultureel werk, gevolgd door de hbo-opleiding social work. ‘Al tijdens de opleiding werd ik verliefd op het vak. Ik leerde meer over de psyche van de mens, en daarmee ook over mezelf. Ik wist: dit is wat ik wil doen.’

Van tegenslag naar nooit opgeven

Zo zette Jaouad zijn tegenslag om in iets positiefs. Inmiddels werkt hij al jaren als begeleider. Hij ontwikkelde zijn eigen stijl, waarin nooit opgeven de kern is. ‘Ik wil mensen het gevoel geven: je komt er echt. Of het nu linksom is of rechtsom. Zelf heb ik dat ook zo ervaren. Maar het valt of staat wel met intrinsieke motivatie. Je hebt misschien iemand nodig die je dat gevoel kan geven. Maar alsnog moet het uit jezelf komen. Die visie is mijn houvast bij dit werk. Dat geeft ook rust. Soms lukt niet wat je voor ogen hebt. Omdat de cliënt het zelf niet wil of niet kan. Maar daar leg ik me pas bij neer als ik alles geprobeerd heb.’

Letterlijk de drempel over

Momenteel bijt Jaouad zich vast in een opdracht voor Zeno aan Huis. Hij begeleidt een 26-jarige jongen uit de regio Amsterdam. Iemand waarop meerdere hulpverleners geen vat kregen, zo hoorde Jaouad voordat hij begon. Zelfstandig wonend, maar zonder doel of structuur in zijn leven. Na meerdere keren aanbellen en aankloppen deed de jongen de deur voor hem open. Dat was – letterlijk – de eerste drempel die hij over ging. Meer volgden. Soms is het contact vluchtig. Soms gaan ze uren samen op pad. Maar er gebeurt tenminste iets. Die jongen wil ervoor gaan.

Niet praten over zooi, maar over voetbal

Vertrouwen winnen, dát is waar het allemaal om draait volgens Jaouad. ‘Vaak zijn jongeren achterdochtig richting hulpverleners. Niet gek, want ik ben vaak de zoveelste in een lange rij. Bovendien weet ik zelf hoe sommige hulpverleners kunnen zijn. “Waarom liet je mij wel binnen?”, vroeg ik die jongen. “Omdat jij niet meteen begon te zeuren”, zei hij. Tuurlijk, ook ík vond het een enorme rotzooi in zijn huis. Ook ík vond dat het stonk. Maar ik zei er in eerste instantie niks over. Ik ben twintig minuten binnen geweest, we hebben een beetje over voetbal gepraat en zijdelings over zijn situatie. Daarna vroeg ik of we later een keer koffie konden drinken. Zo gaan we stap voor stap verder. Met ups en downs, maar we komen er wel. Wat ik al zei: ik geef nooit op.’

Thanks, ouwe

Zo hoopt Jaouad voor Zeno aan Huis een nieuw succesje te behalen. Een succes waarvan hij er al meerdere behaalde in zijn werk. Bij zijn eerste baan begeleidde hij jongeren met autisme op weg naar zelfstandig wonen. Een jongen met wie eerst geen land te bezeilen viel, woont nu zelfstandig in Amsterdam-Noord. ‘Tof dat ik jongens met mijn informele manier van hulp bieden zoveel zelfvertrouwen kan geven dat het hen lukt om de volgende stap te zetten in de maatschappij. Als ze dan later zeggen, als ik ze weer eens spreek: thanks ouwe, dat je mij toen hebt geholpen. Ja, dat is onbetaalbaar. Dat is voor mij de zin van het zorgen. En de zin van het leven.’